Olympiagangers en de oorlog

Een aantal Nederlandse Olympiagangers is slachtoffer van oorlogsgeweld geworden. De meeste in de Tweede Wereldoorlog en dan vooral in de Duitse concentratiekampen. Meest schrijnend voorbeeld is de damesturnploeg, die in 1928 goud won in Amsterdam. Daarvan stierven drie joodse leden, reserve Judikje Simons en trainer Gerrit Kleerekooper in Duitse kampen. Maar sommige Olympiagangers overleefden de hel ook.

En elke medaille heeft zijn keerzijde. Er waren ook sporters, die op de een of andere manier voor de schaduwzijde van de oorlog kozen.

Voor de verhalen over deze sporters: kijk bij het jaar waarin zij hun Olympisch debuut maakten.

Auschwitz

Auschwitz was een verzameling van concentratie- en vernietigingskampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland nabij de Poolse stad Auschwitz (Pools: Oświęcim) werden opgezet. Het was het grootste van alle Duitse concentratiekampen en bestond uit Auschwitz I (Stammlager of basiskamp), Auschwitz II-Birkenau (Vernichtungslager of vernietigingskamp), Auschwitz III-Monowitz (een werkkamp) en een aantal subkampen. Naar Auschwitz werden ongeveer 1,3 miljoen mensen gedeporteerd. Hiervan zijn er ongeveer 1,1 miljoen om het leven gekomen, waarvan het grootste deel werd vergast. Bron: Wikipedia 

3-1-1942 Elias Melkman (1928 Amsterdam Gymnastiek)
5-11-1942 Jonas Slier (1908 Londen Gymnastiek)
31-1-1943 Israel Wijnschenk (1928 Amsterdam Gymnastiek)
17-9-1943 Stella Agsteribbe (1928 Amsterdam Gymnastiek)
29-2-1944 Abraham Mok (1908 Londen Gymnastiek)
6-3-1944 Simon Okker (1906 Athene/1908 Londen Schermen)
6-9-1944 Lion van Minden (1908 Londen Schermen)

Bergen Belsen

Bergen-Belsen was een krijgsgevangenen- en concentratiekamp waar tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan 70.000 mensen zijn omgekomen. Het kamp was een van de grotere concentratiekampen binnen Duitsland. Het lag in de provincie Hannover (tegenwoordig Nedersaksen), zestig kilometer ten noordoosten van de stad Hannover, nabij Celle aan de zuidrand van de Lüneburger Heide. Op de officiële Duitse lijst van concentratiekampen heeft Bergen-Belsen nummer 96. 

Op 15 april 1945 werd Bergen-Belsen door het Engelse leger ingenomen. De Engelsen troffen een vreselijke ellende aan. In de weken daarna stierven nog 13.000 bevrijde gevangenen aan de geleden ontberingen, ondervoeding, uitdroging en besmettelijke ziekten. Wegens het besmettingsgevaar besloten de Engelse autoriteiten eind mei het verlaten kamp geheel af te branden en te slopen. Van veel overledenen wordt als overlijdensdatum 31-5-1945 gegeven. Of dit ook inderdaad de juiste datum is is niet zeker.

31-5-1945 Gerard van der Wel (1920 Antwerpen Atletiek) 
Ben Bril (1928 Amsterdam Boksen)

Hannover

2-4-1945 Francois Marits (1924 Parijs Schieten) 

Javazee

De Slag in de Javazee (27 februari 1942) was een mislukte poging van een geallieerd eskader onder commando van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman om in de Javazee een Japanse invasievloot met troepen voor de aanval op Java tegen te houden. De Combined Striking Force, bestond uit 14 Nederlandse, Amerikaanse, Britse en Australische marineschepen die in de wateren van Nederlands-Indië opereerden, vooral kruisers en torpedobootjagers. Bron: Wikipedia

27-2-1942 Alexander van Geen (1936 Berlijn Moderne Vijfkamp) 

Maoemere

De plaats Maoemere lag op het oostelijk deel van Flores aan de noordkust. Rondom Maoemere bevonden zich drie kampen (later nog een vierde, het schuilkamp). De kampen waren ondergebracht in zelf gemaakte barakken (van bamboe en atap), omgeven door prikkeldraad. 

15-5-1943 Ru van der Haar (1936 Berlijn Hockey) 

Mauthausen

Het concentratiekamp Mauthausen werd in augustus 1938, vijf maanden na de annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland, opgezet met als doel een mannenkamp in het Oostenrijkse gebied te realiseren, gevangeniscapaciteit te bezitten voor de geplande oorlog. Het gebied rond Mauthausen was voorts vooral geschikt vanwege de aanwezigheid van graniet, zodat de gevangenen tewerkgesteld konden worden voor de winning van bouwmateriaal. Zoals bij de meeste concentratiekampen van de nazi's waren de verblijfs- en arbeidsomstandigheden voor de - met name politieke - gevangenen zeer slecht. Voorts bepaalden mishandeling, straf, ziekte en honger het beeld van alledag. Gevangenen werden doodgeslagen, opgehangen, of doodgeschoten. Er was een trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, waar menigeen het leven liet. Zieke gevangenen liet men bevriezen, verhongeren of werden gedood met fenolinjecties of gifgas. Bekende beulen waren onder anderen 'das blonde Fräulein' en 'Hans de doder'.... Bron: Wikipedia  

7-9-1944 Ernst de Jonge (1936 Berlijn Roeien)  
23-2-1945 Cornelis Compter (1928 Amsterdam Gewichtheffen 

Neuengamme

Neuengamme was tijdens de Tweede Wereldoorlog een Duits concentratiekamp. Het kamp ligt zo'n achttien kilometer ten zuidoosten van Hamburg in Duitsland bij het dorp Neuengamme. Het kamp werd op 13 december 1938 geopend. Als dependance van Sachsenhausen was het kamp aanvankelijk bedoeld om arbeiders voor de plaatselijke SS steenfabriek te huisvesten. Juni 1940 werd Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp. Het hoofdkamp, dat 213.000 vierkante meter groot was, ving de meeste mensen op, maar in geheel Noord-Duitsland lagen nog 92 zogenaamde buitenkampen die bestuurlijk gezien onder Neuengamme vielen. Zelfs op het kanaaleiland Alderney was een buitenkamp. Deze buitenkampen hadden vaak maar een kort bestaan. In 1944 functioneerden er zestig gelijktijdig. De mensen in de kampen, afkomstig uit zo'n 28 landen, waren veelal krijgsgevangenen, gijzelaars, verzetsstrijders, Joden, zigeuners, homoseksuelen en Jehova's getuigen. .. Bron: Wikipedia  

2-1-1943 Hans van Walsem (1936 Berlijn Roeien) 

Noordzee

22-6-1941 Koos Schouwenaar (1928 Amsterdam Roeien) 
15-11-1941 Ernst Moltzer (1936 Berlijn Zeilen)

Normandië

19-8-1944 Eddy Kahn (1936 Berlijn Paardensport) 

Pakanbaroe

De Pakanbaroe-spoorweg (ook: Pakanbaru-spoorweg) was één van de zogenaamde 'dodenspoorwegen' die in de Tweede Wereldoorlog in Azië gebouwd moesten worden in opdracht van de Japanse bezetter. De spoorweg van Pakanbaroe naar Muaro op Sumatra in Nederlands-Indië werd tussen september 1943 en augustus 1945 onder verschrikkelijke omstandigheden aangelegd door dwangarbeiders. In totaal werkten er aan de spoorweg bijna 50.000 arbeiders; de bouw kostte 26.000 van hen het leven. De spoorweg werd slechts eenmaal gebruikt.... Bron: Wikipedia  

30-4-1945 August Kop (1928 Amsterdam Hockey)
27-5-1945 Frits Lamp (1924 Parijs Atletiek)

Rangoon

27-12-1942 Jan Ankerman (1928 Amsterdam Hockey) 

Sachsenhausen

Oranienburg was een naziconcentratiekamp in de gemeente Oranienburg gelegen ongeveer 30 km ten noorden van Berlijn. Het kamp was één van de eerste die werden gebouwd, in 1933, kort na de machtsovername door Adolf Hitler. Dit kamp was echter geen lang leven beschoren en in 1934 werd het al weer gesloten. Deze sluiting kwam er na de machtsovername van de SS op de SA en de daaropvolgende centralisatie van de kampen. In 1936 werd enkele kilometers ten noordoosten het concentratiekamp Sachsenhausen door het naziregime gebouwd.

In het begin van de Tweede Wereldoorlog werd het als concentratiekamp gebruikt. Er vonden tenminste drie massa-executies plaats waarbij honderd Nederlandse slachtoffers vielen: op 3 mei 1942 74. 

3-5-1942 Richard Schoemaker (1908 Londen Schermen)
3-5-1942 Pierre Versteegh (1928 Amsterdam/1936 Berlijn Paardensport)

Scheveningen

Het Oranjehotel in Scheveningen was in de Tweede Wereldoorlog een Duitse gevangenis waar Nederlanders die zich, op wat voor manier ook, tegen de Duitsers verzetten werden opgesloten voor verhoor en berechting. Voor de meeste gevangenen was het verblijf niet langdurig, en werd gevolgd door hetzij vrijlating, hetzij verdere gevangenschap, vaak in Duitsland, hetzij executie op de Waalsdorpervlakte. Naar schatting hebben 25.000 mensen, afkomstig uit het gehele land, gevangen gezeten in het Oranjehotel. ...Bron: website

20-2-1944 Albert Heijnneman (1920 Antwerpen Atletiek) 
Johannes Osten (1906 Athene Schemen)
 

Sobibór

Sobibór (uitspraak in het Pools Sobiboer) was een vernietigingskamp in het Generaal-Gouvernement (tegenwoordig Oost-Polen), dat gevestigd was nabij het dorp Sobibór. Het kamp, gebouwd en gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog, stond onder gezag van nazi-Duitsland. Het kamp bestond van april 1942 tot november 1943. Er zijn 170.165 mensen vermoord, voornamelijk Joden, maar ook Roma en niet-Joodse Polen. Andere bronnen spreken van 150.000 tot 250.000 doden. Er werden ruim 34.313 Nederlandse Joden vermoord. Het was vrijwel het enige concentratiekamp van waaruit een geslaagde ontsnapping plaatsvond. In oktober 1943 ontsnapten ongeveer driehonderd gevangenen, onder wie de Nederlandse Selma Wijnberg. In tegenstelling tot Auschwitz en Majdanek bestond Sobibór niet gedeeltelijk uit een werkkamp. Het enige doel was de gevangenen uit te roeien. De meesten die er aankwamen, stierven nog dezelfde dag. Degenen die de eerste schifting overleefden, werden tewerkgesteld in voornamelijk het Sonderkommando of een nabij gelegen werkkamp zoals kamp Dorohucza. Uiteindelijk wachtte ook hen de dood.  

26-3-1943 Abraham de Oliveira (1908 Londen Gymnastiek)
26-3-1943 Jacob van Moppes (1908 Londen Worstelen)
2-7-1943 Lea Nordheim (1928 Amsterdam Atletiek)
9-7-1943 Isidore Goudeket (1908 Londen Gymnastiek)
9-7-1943 Mozes Jacobs (1928 Amsterdam Gymnastiek)
23-7-1943 Ans Polak (1928 Amsterdam Gymnastiek)  

Soengei Sengkol

Soengei Sengkol lag ten zuiden van Medan op enige km van het centrum van de stad. Het krijgsgevangen-kamp was ondergebracht in het Koelie-hospitaal van de Maatschappij “Arends­burg”. Van maart 1943 tot begin oktober 1944 werd dit kamp gebruikt als interneringskamp voor burgermannen.

15-3-1945 Johannes van der Vegte (1920 Antwerpen Roeien)

Texel

Op 6 april 1945 om 01:00 uur ’s nachts precies, kwamen de Georgiërs tegen de Duitsers in opstand. Het begon op Texel bij Den Burg. Zij noemden deze operatie de Dag der Geboorte. Veel Georgiërs hadden een Duitser uit het bataljon toegewezen gekregen die gedood moest worden. In totaal werden die vroege morgen 450 Duitsers, voornamelijk bevelvoerende officieren, vermoord. Daaraan kwam geen kogel te pas; de meeste Duitse officieren en soldaten werden met messen en bajonetten in hun slaap vermoord. Bron: Wikipedia 

Zie ook de website De Russenoorlog 

6-4-1945 Piet Ruimers (1908 Londen Atletiek)  

Thanbyuzayat

Ereveld Thanbyuzayat is een van de drie rustplaatsen voor de slachtoffers van de Dodenspoorlijn, waaronder ook Nederlanders. De begraafplaats is door de Nederlandse overheid erkend als officieel Nederlands ereveld. Ereveld Thanbyuzayat ligt ongeveer 65 kilometer ten zuiden van de stad Mawlamyine, bij de oostelijke terminus van de Dodenspoorlijn. Het is niet bekend hoeveel Nederlandse slachtoffers hier precies liggen; veel graven zijn anoniem. 

2-7-1943 Hans Fokker (1928 Amsterdam Zeilen) 

Tiga Runga

15-3-1942 Emile Duson (1928 Amsterdam Hockey) 

Burgerslachtoffers 

28-12-1944 Tjeerd Pasma  (1928 Amsterdam Moderne Vijfkamp)

Vreemdelingenlegioen

Het Vreemdelingenlegioen van Frankrijk (Frans: Légion étrangère) is opgericht in 1831 en een elite-onderdeel van het Franse leger. Het legioen heeft op een enkele uitzondering na altijd bestaan uit mannen in de leeftijd van 17 tot 40 jaar. Alle officieren zijn Fransen terwijl de rest van het legioen van allerlei nationaliteiten (ook de Franse) is. Legionairs kunnen opklimmen tot de rang van majoor. 

Twee sporters, die namens Nederland deelnamen aan de Olympische Spelen van 1908, hebben zich zes jaar later aangesloten bij het Vreemdelingenlegioen: atleet Jacques Keyser en voetballer Karel Heijting. De website Great Dutch War biedt een overzicht van Nederlanders in vreemde krijgsdienst in de Eerste Wereldoorlog, waaronder Keyser en Heijting. Een aanzienlijk aantal Nederlanders is vrijwillig onder de wapenen gegaan. Sommigen keerden beladen terug met onderscheidingen, maar de meesten gingen roemloos ten onder in het niemandsland tussen de fronten.

Karel Heijting (1908 Londen Voetbal)
Jacques Keyser (1908 Londen Atletiek) 

Vredesmissie Albanië 1913/1914

De eerste vredesmissie uit de geschiedenis stond onder leiding van Nederland: in 1913 reisden Nederlandse officieren naar Albanië, waar zij het commando voerden over de Albanese gendarmerie die het geweld tussen de plaatselijke krijgsheren moest beteugelen.De eerste vredesmissie werd ook een pijnlijke mislukking. De Nederlandse militairen raakten hopeloos verstrikt in de intriges van de Balkan. Op 15 juni 1914 sneuvelde de Nederlandse commandant, majoor Lodewijk Thomson, bij een aanval van Albanese strijdgroepen. Even later brak de Eerste Wereldoorlog uit. De officieren voegden zich weer bij het gemobiliseerde Nederlandse leger, Albanië in chaos achterlatend. Bron: Volkskrant  

Jetze Doorman (1906/1908/1912/1920/1924 Schermen)

Schaduwzijden

2-2-1944 Tjapko van Bergen (1928 Amsterdam Roeien) 
26-1-1945 Jacob van der Kop (1908 Londen Schieten)
Gejus van der Meulen (1924/Parijs 1928/Amsterdam Voetbal)
Sam Olij (1928 Amsterdam Boksen)
Tinus Osendarp (1936 Amsterdam Atletiek)